Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleşatır bir düzen değildir. Haklar, topluluk süresince insanların fiilen kesinlikle davrandıklarını değil, kesinlikle davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak için vardır. Doğruluk değeri nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene ayırmak, maşeri dirimın gerçekleşmesini çıkarmak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin hakkındasına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, mutlaka haklı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk süresince insanların idare ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her saat mümkündür. “İşte dostluk, ölümlü davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir model, bir bütündür.” İnsan-ölümlü, ölümlü-doğa ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru için evrensel ilkelerle güvence altına aldatmaınmasıdır. Haklar, insaniyet seviyesi için göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbir hayli düşün ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, topluluk sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak belirten mütalaalerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun partner iyiliğini çıkarmak maksadıyla konulan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, tanrı ve kanunların kâffesidür. Elan geniş bir teşhismıyla dostluk, adalete yönelmiş maşeri yaşlakin düzenidir. Haklar Sözcük Mazmunı Haklar kelimesi Arabi “tanrı” kökünden gelir ve tanrı kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “tanrı” kelimesinin çoğkebir “beddua’kak”tır. Türk Anahtar Kurumu’na bakılırsa dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım ancakü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” mazmunı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk mazmunında da kullanılır. Yöntem Mazmunı Haklar dönemden döneme değiştiği için hala doyurucu bir teşhism gestaltlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen teşhismı ise: “Sınırlı bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) bentlanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi süresince kök olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri husus yer kısmına Özel Haklar, zevat ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun saksılıca ast dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik büyüklük tarafından güvenceye aldatmaınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Haklar kuralları ölümlü davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kıymetiharbiye hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle misil nitelikteki cemi durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar yerında yaptırım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı lakinçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve tinsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yaptırımlar bu durumları dikilmek için kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, cezaevi ve para cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, kelepir mantinota; algı hukukunda algı ve gizliceçılık cezaları kadar başka dostluk dallarında başka yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; dimaği bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya politik mütalaaleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan dostluk, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşeri bir yaşlakin düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri dirimı düzenleyip insanların pasış ve güvenlik süresince bir arada yaşamalarını sağlamlamaktır. 2. Pratik Yarar (Içtimai İhtiyaçların Alınlanması) Hukukun tatbik amacını, maşeri gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile topluluk süresince canlı insanların, birbirleri ile sağlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın gestaltsından meydana gelen ihtiyaçlarını hakkındalamaya çaldatmaışır. Haklar bu fonksiyonu ile doğum, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir dostluk düzeni dirimın kök gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın saf gestaltsına ve bundan gelecek mevrut ihtiyaçlarına yaraşır sarhoş olmak zorundadır. Haklar önemli ölçüde, ekonomik gerçeklere de sınırlanmışdır; ekonomik yoksulluklara uymalı ve onları hakkındalamalıdır. 3. Doğruluk Haklar bu fonksiyonu ile belli bir organizasyon altına aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir muadelet düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak başlıca kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca teşhismıyla türe, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sarhoş olmak üzere dü başka anlamda kullanılır. Doğruluk aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet mazmunında zatî bir özelliği deyimler. Insan her saat haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni kazandırmak uğrunda daimî ve değfiilmez bir çaba gösterir. İşte bu idare ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe nosyonı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilgi biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk yerında hukuki kıymetiharbiye olarak söylenti konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Sosyete içindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini içaziz kurallar cemiü olarak dostluk, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve giymek yerinde bulunduğuna bakılırsa, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe nosyonı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine hükümran bulunan, nesnel ve salt bir kıymetiharbiye niteliğindeki adalettir. Haklar bir topluluk düzenini içerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; ister bulunan düzeni sahabet etmek, gerekse onu değfiiltirmeyi meşrulaştırmak için her saat adalete saksıvurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta hakkındamıza yerleşmiş dostluk düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim dostluk mazmunında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan dostluk düzenlerinin kendisine yaraşır olup olmadığı açısından bir kıymetiharbiye ve yorum ölçüsü olabilir. Gene bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve menfi hakkındalıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon muvazene süresince olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Uygun olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşlakin uyacak, hem de bu maşeri dirimın pasış süresince sürebilmesi için bir düzen görünümünü sağlamlamaya çaldatmaışacaktır.
